Ο «μοντέρνος υπήκοος»

Ο «μοντέρνος υπήκοος»

του Ηλία Καραβόλια

Με όλα αυτά που συμβαίνουν η αναζήτηση της ατομικής ταυτότητας υποχωρεί έναντι ενός διαρκώς έωλου προσδιορισμού της συλλογικής πρόσληψης των πραγμάτων. Στην ουσία αποφεύγουμε (ασυνείδητα) να ορίσουμε το εγώ και βολευόμαστε με το αόριστο εμείς: μας βολεύει να πάσχουμε κοινωνικά και όχι ατομικά.

Η συμπεριφορά αυτή, φρονώ, ότι προσομοιάζει ή μάλλον συσχετίζεται/αλληλεπιδρά, με την θεωρία «δικαιολόγησης του συστήματος» (Jost&Banaji, 1994), και ίσως να μπορούσε να εξηγήσει την μαινόμενη αδράνεια των μαζών σήμερα. Οι υφιστάμενες συνθήκες και οι δομές κυριαρχίας στο κοινωνικό και οικονομικό σώμα, ωθούν στην πλήρη εσωτερίκευση για νόρμες και ρόλους που το υποκείμενο δέχεται από την κοινωνική πραγματικότητα («δικαιολόγηση του εγώ»). Έτσι χτίζεται η ιστορικά ξεχασμένη έννοια της «ψευδούς συνείδησης» και το συνακόλουθοι συμπεριφορικό της αποτύπωμα στην συλλογική ζωή.

Λείπουν ολοένα και περισσότερο (κυρίως λόγω των media) οι ορθολογικές εκλογικεύσεις για όσα συμβαίνουν και τα οποία ανεχόμαστε με μια, επαναλαμβάνω, μαινόμενη αδράνεια. Ο Lippman βέβαια από το 1922 μιλούσε για την στερεοτυπική πρόσδεση μας στον «κορμό της προσωπικής μας παράδοσης, στις άμυνες της θέσης μας στην κοινωνία» (βλ Όψεις της ηγεμονίας στις φιλελεύθερες κοινωνικές, εκδ. Πεδίο). Είτε από νεοφοβία είτε από εσωτερικές δοξασίες και βολικές στρεβλωτικές θεάσεις της πραγματικότητας, απωθούμε το προφανές και υποτασσόμαστε στα δρώμενα και στους κυρίαρχους.

Η μόνη «επαναστατική» μας πράξη τελικά είναι να προβάλλουμε χρόνιες εσωτερικές μας συγκρούσεις σε κοινωνικές ιεραρχίες, θεσμούς και πρόσωπα. Είναι ένα ασυνείδητο φαινόμενο «μίσους για τον εαυτό» (Bettelheim& Janowitz,1964).

Σήμερα είμαστε στην απόλυτη σύγχυση μεταξύ ατομικής επιθυμίας και απροσδιόριστης κοινωνικής στόχευσης. Και γι’ αυτό η εξουσία -σε κάθε επίπεδο- δεν χρειάζεται να καθυποτάσσει και να χειραγωγεί πλέον: απλά προεκτείνει με θεσμικό τρόπο την αρχιτεκτονική δομή της βιοπολιτικής και την κοινωνική μηχανική (social engineering) σε κάθε κομμάτι του βίου μας.

Ούτε κοινωνική «ενσωμάτωση» ούτε κοινωνική «προσαρμογή» τελικά εξασφαλίζεται για τον μοντέρνο υπήκοο. Βλέπουμε ένα ανοργάνωτο θεσμό σαν το κράτος, ένα παγκόσμιο γεγονός απορρύθμισης των κοινωνιών (ιός) και αναγκαστικά αναμένουμε ένα ορθολογικό αποτέλεσμα ως κοινωνικό αυτόματο. Εδώ ακριβώς εδράζεται ο γενικότερος κοινωνικός αυτοματισμός που καλύπτει τις ανισότητες και τον οικολογικό κίνδυνο. Παράλληλα απωθεί τον καθένα από το να συνειδητοποιεί την καταστατική του θέση στο σύνολο: γι’ αυτό και το υποκείμενο δεν οργανώνεται, δεν επαναστατεί, απλά αντιδρά στο πληκτρολόγιο ή στον Άλλο. Ο καταναλωτής «παράγει την ικανοποίηση του» (Κ. Δοξιάδης), ο χρήστης δικτύων την επιτήρηση του, ο εργαζόμενος την ασυνείδητη απόσπαση υπεραξίας. Κάπως έτσι θα συνεχίζουν «τα δυνατολογικά στοιχεία του καπιταλισμού να δίνουν την θέση τους στην πεισιθάνατη ώση που αποδομεί εκ των έσω το σύστημα. Το μέλλον είναι το τέλος» (Δ. Σεβαστάκης).

* Φωτογραφία: Vincent Van Gogh -ηλιοτρόπια

 

https://www.hereticalideas.gr/2022/01/mondernos-ypikoos.html