Η εποχή της κρίσης
του Παναγιώτη Σωτήρη
Παρά την προσπάθεια να διαμορφωθεί ένα κλίμα αισιοδοξίας σε όλη την Ευρώπη ενόψει της μερικής και σταδιακής χαλάρωσης των μέτρων περιορισμού που επιβλήθηκαν για την αντιμετώπιση του COVID-19, εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στον αστερισμό μιας βαθιάς κρίσης. Δεν αναφέρομαι τόσο στη συνεχιζόμενη υγειονομική κρίση, αλλά σε μια ευρύτερη οικονομική, πολιτική, αλλά και πολιτισμική κρίση που προϋπήρχε και την οποία η πανδημία έφερε στο προσκήνιο με τον πιο οξύ τρόπο.
Η βαθιά κρίση αυθεντίας των περισσότερων κυβερνήσεων, που αποδείχτηκε ότι ήταν εντυπωσιακά απροετοίμαστες για μια υγειονομική κρίση που είχε ποικιλοτρόπως προαναγγελθεί τις προηγούμενες δεκαετίες, αποτυπώνει την κρίση ενός πολιτικού υποδείγματος που είχε υποκαταστήσει τη δημοκρατική διαδικασία και λογοδοσία με την υποταγή στις «δυναμικές της αγοράς». Η εκ νέου ανακάλυψη της σημασίας της συλλογικής ευθύνης, της αλληλεγγύης και της ουσιώδους κοινωνικότητας ήρθε να υπογραμμίσει την προηγούμενη κυριαρχία ενός κυνικού ατομισμού και την κενότητα της καταναγκαστικής κατανάλωσης προϊόντων και «εμπειριών».
Η επίγνωση των ενεργών δυναμικών μιας κρίσης που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια μιας μεγάλης οικονομικής ύφεσης καθίσταται η αναγκαία συνθήκη για μια διεργασία που υπερβαίνει τα όρια μιας «επιστροφής στην κανονικότητα». Η συγκυρία της πανδημίας διαμορφώνει μια συνθήκη ιδιαιτέρως πρωτότυπη: μια «κατάσταση εξαίρεσης» που όμως συνδυάζεται με έναν ανοιχτό ιστορικό ορίζοντα και όχι απλώς με την υπεράσπιση του υπάρχοντος, αναδεικνύοντας τη δυνατότητα ριζικών αλλαγών.
Ο κριτικός αναστοχασμός του υπάρχοντος αναπτυξιακού υποδείγματος, η αναμέτρηση με την κρίση των δημοκρατιών και η εκ νέου ανασύνθεση της οικειότητας και της κοινότητας θα είναι οι ενδείξεις ότι όντως εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε την ιστορία ως μια διαδικασία μάθησης και μετασχηματισμού, ως την παραγωγή ενός εναλλακτικού μέλλοντος.
από το «https://www.in.gr/»
https://www.hereticalideas.gr/2020/04/epoxi-tis-krisis.html
Χτεσινοβράδινη ανάρτηση του φίλου εξαιρετικού νευροψυχίατρου με διδακτορικό και ευρυμαθέστατου-κυριολεκτικά βιβλιοφάγου μα προπαντός με διαυγή κριτική και διεισδυτική σκέψη :
Manuel Bizas
“Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανό τα μέτρα που έχει πάρει η ελληνική κυβέρνηση, να έχουν περιορίσει την εξάπλωση των κρουσμάτων Covid-19. Η Ελλάδα δεν ακολούθησε την πορεία της Ιταλίας, αλλά δεν ακολούθησε και την πορεία κρατών με πολύ λιγότερα κρούσματα όπως π.χ. η Ταϊβάν με μόνο 6 νεκρούς τη στιγμή που γράφονται αυτές οι λέξεις και πυκνότητα πληθυσμού 8 φορές μεγαλύτερη από τη δική μας, η οποία δεν έκλεισε καταστήματα και, αν και συνέστησε αποφυγή του συγχρωτισμού, πρόβλεψε και σε αυτή την περίπτωση εξαίρεση (όταν δηλαδή οι πολίτες που συγχρωτίζονται φορούν μάσκες). Μάλιστα η χώρα αυτή, αντί να μειώσει τα δρομολόγια στις δημόσιες συγκοινωνίες όπως κάναμε εμείς, τα αύξησε, γιατί πολύ απλά, με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται ο συγχρωτισμός.
Δεν ανήκω σε αυτούς που θεωρούν ότι η ζημιά από τη βίαιη κοινωνική προσαρμογή που είδαμε αντισταθμίζει με βεβαιότητα το όφελος, μιλώντας καθαρά με όρους υγείας. Αντιμετώπισα αυτό το διάστημα ασθενείς που πλήρωσαν πολύ ακριβά, με την υγεία τους, τα μέτρα και το φόβο που τα ΜΜΕ προκάλεσαν και θεωρώ ότι ο εγκλεισμός και ο φυσικός περιορισμός ειδικά των ευπαθών ομάδων αποτελεί παράγοντα κινδύνου, τόσο ψυχικής όσο και σωματικής υγείας.
Η χρήση μάσκας, αν και δεν είναι πανάκεια, φαίνεται ότι περιορίζει κάπως την πιθανότητα μετάδοσης της νόσου. Αλλά αν με ρωτούσαν ποιός είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να μην κόλλησετε κορωνοϊό τον πατέρα σας, θα έλεγα χωρίς δεύτερη σκέψη: να μη τον ξαναδείτε ποτέ. Να μη τον ξαναγκαλιάσετε. Ο πιο σίγουρος τρόπος να μην κολλήσετε ποτέ AIDS, είναι να μην κάνετε ποτέ ξανά σεξ. Ακόμα και η χρήση προφυλακτικού δε σε προφυλάσσει 100%. Μπορεί να σπάσει. Αν με ρωτήσετε ποιός είναι ο πιο σίγουρος τρόπος να καταπολεμήσετε τα θανατηφόρα ή μη τροχαία ατυχήματα, θα σας πω χωρίς δεύτερη σκέψη ότι το κράνος (μολονότι σημαντικό) δεν αρκεί: πρέπει να καταργηθεί η κυκλοφορία και τα οχήματα. Καμιά οδηγική παιδεία από μόνη της, όσο καλή και να είναι, δεν είναι ικανή να σταματήσει το μακελειό της ασφάλτου. Χώρες με εξαιρετική οδηγική παιδεία έχουν τους μισούς θανάτους σε σχέση με την Ελλάδα για τον ίδιο πληθυσμό. Και πάλι πολλούς δηλαδή. Αν με ρωτήσετε ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξαφανίσετε τα εργατικά ατυχήματα, θα σας πω χωρίς περιστροφή ότι πρέπει να καταργήσεις την εργασία: όσα μέτρα και να πάρεις δεν είναι αρκετά: Γενικότερα, ο πιο εγγυημένος τρόπος να μην πεθάνεις, είναι να μη ζήσεις. Ο καλύτερος τρόπος να μην απογοητευτείς από τον έρωτα είναι να ευνουχιστείς. Ο κορωνοϊός μπορεί αν φύγει μπορεί και όχι, αλλά σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, την περίοδο 2018-2019 είχαμε στην Ελλάδα 1071 νεκρούς από τη γρίπη, οπότε θα ήθελα να ρωτήσω, ποιό ακριβώς ποσοστό θνητότητας θεωρείτε αποδεκτό, για να ξαναδείτε τον πατέρα σας χωρίς να τον βάλετε σε κίνδυνο: 1%; 0,1%; 0,001%; Η απάντηση είναι ότι ένα τέτοιο ποσοστό είναι λίγο πολύ αυθαίρετο. Κάθε έναν που θα απαντήσει ότι θα βγάλει τη μάσκα και θα ξαναφιλά τους δικούς του μόνο όταν θα φύγει ο κορωνοϊός θα πρέπει να ρωτήσουμε γιατί δεν έκανε το ίδιο πριν 2 χρόνια με 8πλάσια θύματα και γιατί θα το κάνει από δω και πέρα εφόσον τα άλλα νοσήματα με τα οποία είχαμε να κάνουμε, θα εξακολουθούν να υφίστανται…”
Δεν αργεί νομίζω να σκιαγραφηθεί τελικά μια εικόνα, η οποία μας βάζει αργά ή γρήγορα μπροστά σε ένα ερώτημα που είναι ανόητο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να απαντηθεί από γιατρούς: Υπάρχουν άλλα αγαθά, τα οποία έχουν την ίδια ή και περισσότερη αξία από την υπεράσπιση της υγείας (ή και της επιβίωσης), και που έχουν προτεραιότητα σε περίπτωση που η τελευταία αντιτίθεται σε αυτά; Προσωπικά δεν έχω την απάντηση. Αν ανήκετε σε αυτούς που θεωρούν ότι η δημόσια υγεία χρήζει υπεράσπισης στο βαθμό που ακόμα και για χάρη της μικρής πιθανότητας να αρρωστήσει κάποιος, δεν υπάρχει όριο στις απαιτούμενες θυσίες από την πλευρά της κοινωνίας, δεν βλέπω γιατί να μη συμφωνήσετε με τον Λοβέρδο που ήθελε να δίνονται στη δημοσιότητα τα στοιχεία από όσες πόρνες έχουν νοσήσει από AIDS. Και αν συμφωνήσετε με αυτό, δε βλέπω γιατί να μη συμφωνήσετε να είναι δημόσια τα στοιχεία οποιουδήποτε πάσχει από οτιδήποτε. Αν σας έλεγε κάποιος ότι αυτός είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να μειωθεί η νοσηρότητα και η θνητότητα κατά ένα ποσοστό, θα αποδεχόσασταν μια τέτοια κατάσταση;
Ξέρω ότι πολλοί από εμάς απλά κάνουμε πως δε βλέπουμε πως τέτοια ερωτήματα δε μπορεί να υφίστανται: δε μπορεί, δεν είναι δυνατόν, ο πιο υγιεινός τρόπος ζωής (υποθέτοντας ότι η μόνιμη κοινωνική αποστασιοποίηση είναι ο πιο υγιεινός τρόπος ζωής) να είναι ασύμβατος με αγαθά όπως η ελευθερία, η κοινωνικοποίηση, η οικονομία και η ευημερία ή η αρχή ότι πρέπει να υπάρχουν απαραβίαστες συνταγματικές δεσμεύσεις (π.χ. η ελευθερία μετακίνησης) που καμία κυβέρνηση δε θα μπορεί να αναστέλλει χωρίς ρητή λαϊκή εντολή, η δημοκρατία κλπ. Αλλά η πρόσφατη παγκόσμια εμπειρία θα έπρεπε να έχει ήδη αρχίσει να μας υποψιάζει πως η υγεία (έστω με τη στενά εννοούμενη, την μικροβιολογική έννοια) είναι πιθανό να έρχεται υπό συνθήκες σε σύγκρουση ως προτεραιότητα με ένα σωρό άλλα αγαθά.
Αυτό νομίζω είχε κατά νου ένας μεγάλος επιδημιολόγος του 19ου αιώνα, όταν είχε πει ότι καμιά επιδημία, όσο σοβαρή και να είναι δε μπορεί να διακόπτει την επαφή των ανθρώπων. Δε μιλούσε ιατρικά. Και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο θεωρώ εξαιρετικά επικίνδυνο το να εμπιστευόμαστε σε γιατρούς ή μόνο σε γιατρούς τη λήψη αποφάσεων που έχουν σχέση με την δημόσια υγεία. Ο όποιος ειδικός, δε μπορεί παρά απλώς να γνωμοδοτεί. Το να χαράζει δρόμους όμως, αυτό δεν είναι δουλειά κανενός ειδικού. Είναι δουλειά της φιλοσοφίας που σταθμίζοντας την ειδική βαρύτητα των διαφόρων ηθικών αγαθών θα αποφασίσει τι προέχει. Είτε μιλάμε για δημοκρατία, είτε για κοινοβουλευτική δικτατορία (όπως αυτή που έχουμε τώρα) είτε για άλλου είδους πολίτευμα, ο δρόμος χαράζεται από τη φιλοσοφία.”
Manuel Bizas
Ως απάντηση, ένα κείμενο εδώ ενός κατεξοχήν ειδικού για την ουσία και τις συνέπειες των πρωτοφανών στην παγκόσμια ιστορία απολυταρχικών μέτρων:
Είναι χτεσινοβραδινή ανάρτηση του φίλου εξαιρετικού νευροψυχίατρου με διδακτορικό και ευρυμαθέστατου-μα προπαντός με διαυγή κριτική και διεισδυτική σκέψη Μανόλη Μπιζά:
“Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανό τα μέτρα που έχει πάρει η ελληνική κυβέρνηση, να έχουν περιορίσει την εξάπλωση των κρουσμάτων Covid-19. Η Ελλάδα δεν ακολούθησε την πορεία της Ιταλίας, αλλά δεν ακολούθησε και την πορεία κρατών με πολύ λιγότερα κρούσματα όπως π.χ. η Ταϊβάν με μόνο 6 νεκρούς τη στιγμή που γράφονται αυτές οι λέξεις και πυκνότητα πληθυσμού 8 φορές μεγαλύτερη από τη δική μας, η οποία δεν έκλεισε καταστήματα και, αν και συνέστησε αποφυγή του συγχρωτισμού, πρόβλεψε και σε αυτή την περίπτωση εξαίρεση (όταν δηλαδή οι πολίτες που συγχρωτίζονται φορούν μάσκες). Μάλιστα η χώρα αυτή, αντί να μειώσει τα δρομολόγια στις δημόσιες συγκοινωνίες όπως κάναμε εμείς, τα αύξησε, γιατί πολύ απλά, με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται ο συγχρωτισμός.
Δεν ανήκω σε αυτούς που θεωρούν ότι η ζημιά από τη βίαιη κοινωνική προσαρμογή που είδαμε αντισταθμίζει με βεβαιότητα το όφελος, μιλώντας καθαρά με όρους υγείας. Αντιμετώπισα αυτό το διάστημα ασθενείς που πλήρωσαν πολύ ακριβά, με την υγεία τους, τα μέτρα και το φόβο που τα ΜΜΕ προκάλεσαν και θεωρώ ότι ο εγκλεισμός και ο φυσικός περιορισμός ειδικά των ευπαθών ομάδων αποτελεί παράγοντα κινδύνου, τόσο ψυχικής όσο και σωματικής υγείας.
Η χρήση μάσκας, αν και δεν είναι πανάκεια, φαίνεται ότι περιορίζει κάπως την πιθανότητα μετάδοσης της νόσου. Αλλά αν με ρωτούσαν ποιός είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να μην κόλλησετε κορωνοϊό τον πατέρα σας, θα έλεγα χωρίς δεύτερη σκέψη: να μη τον ξαναδείτε ποτέ. Να μη τον ξαναγκαλιάσετε. Ο πιο σίγουρος τρόπος να μην κολλήσετε ποτέ AIDS, είναι να μην κάνετε ποτέ ξανά σεξ. Ακόμα και η χρήση προφυλακτικού δε σε προφυλάσσει 100%. Μπορεί να σπάσει. Αν με ρωτήσετε ποιός είναι ο πιο σίγουρος τρόπος να καταπολεμήσετε τα θανατηφόρα ή μη τροχαία ατυχήματα, θα σας πω χωρίς δεύτερη σκέψη ότι το κράνος (μολονότι σημαντικό) δεν αρκεί: πρέπει να καταργηθεί η κυκλοφορία και τα οχήματα. Καμιά οδηγική παιδεία από μόνη της, όσο καλή και να είναι, δεν είναι ικανή να σταματήσει το μακελειό της ασφάλτου. Χώρες με εξαιρετική οδηγική παιδεία έχουν τους μισούς θανάτους σε σχέση με την Ελλάδα για τον ίδιο πληθυσμό. Και πάλι πολλούς δηλαδή. Αν με ρωτήσετε ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξαφανίσετε τα εργατικά ατυχήματα, θα σας πω χωρίς περιστροφή ότι πρέπει να καταργήσεις την εργασία: όσα μέτρα και να πάρεις δεν είναι αρκετά: Γενικότερα, ο πιο εγγυημένος τρόπος να μην πεθάνεις, είναι να μη ζήσεις. Ο καλύτερος τρόπος να μην απογοητευτείς από τον έρωτα είναι να ευνουχιστείς. Ο κορωνοϊός μπορεί αν φύγει μπορεί και όχι, αλλά σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, την περίοδο 2018-2019 είχαμε στην Ελλάδα 1071 νεκρούς από τη γρίπη, οπότε θα ήθελα να ρωτήσω, ποιό ακριβώς ποσοστό θνητότητας θεωρείτε αποδεκτό, για να ξαναδείτε τον πατέρα σας χωρίς να τον βάλετε σε κίνδυνο: 1%; 0,1%; 0,001%; Η απάντηση είναι ότι ένα τέτοιο ποσοστό είναι λίγο πολύ αυθαίρετο. Κάθε έναν που θα απαντήσει ότι θα βγάλει τη μάσκα και θα ξαναφιλά τους δικούς του μόνο όταν θα φύγει ο κορωνοϊός θα πρέπει να ρωτήσουμε γιατί δεν έκανε το ίδιο πριν 2 χρόνια με 8πλάσια θύματα και γιατί θα το κάνει από δω και πέρα εφόσον τα άλλα νοσήματα με τα οποία είχαμε να κάνουμε, θα εξακολουθούν να υφίστανται.
Δεν αργεί νομίζω να σκιαγραφηθεί τελικά μια εικόνα, η οποία μας βάζει αργά ή γρήγορα μπροστά σε ένα ερώτημα που είναι ανόητο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να απαντηθεί από γιατρούς: Υπάρχουν άλλα αγαθά, τα οποία έχουν την ίδια ή και περισσότερη αξία από την υπεράσπιση της υγείας (ή και της επιβίωσης), και που έχουν προτεραιότητα σε περίπτωση που η τελευταία αντιτίθεται σε αυτά; Προσωπικά δεν έχω την απάντηση. Αν ανήκετε σε αυτούς που θεωρούν ότι η δημόσια υγεία χρήζει υπεράσπισης στο βαθμό που ακόμα και για χάρη της μικρής πιθανότητας να αρρωστήσει κάποιος, δεν υπάρχει όριο στις απαιτούμενες θυσίες από την πλευρά της κοινωνίας, δεν βλέπω γιατί να μη συμφωνήσετε με τον Λοβέρδο που ήθελε να δίνονται στη δημοσιότητα τα στοιχεία από όσες πόρνες έχουν νοσήσει από AIDS. Και αν συμφωνήσετε με αυτό, δε βλέπω γιατί να μη συμφωνήσετε να είναι δημόσια τα στοιχεία οποιουδήποτε πάσχει από οτιδήποτε. Αν σας έλεγε κάποιος ότι αυτός είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να μειωθεί η νοσηρότητα και η θνητότητα κατά ένα ποσοστό, θα αποδεχόσασταν μια τέτοια κατάσταση;
Ξέρω ότι πολλοί από εμάς απλά κάνουμε πως δε βλέπουμε πως τέτοια ερωτήματα δε μπορεί να υφίστανται: δε μπορεί, δεν είναι δυνατόν, ο πιο υγιεινός τρόπος ζωής (υποθέτοντας ότι η μόνιμη κοινωνική αποστασιοποίηση είναι ο πιο υγιεινός τρόπος ζωής) να είναι ασύμβατος με αγαθά όπως η ελευθερία, η κοινωνικοποίηση, η οικονομία και η ευημερία ή η αρχή ότι πρέπει να υπάρχουν απαραβίαστες συνταγματικές δεσμεύσεις (π.χ. η ελευθερία μετακίνησης) που καμία κυβέρνηση δε θα μπορεί να αναστέλλει χωρίς ρητή λαϊκή εντολή, η δημοκρατία κλπ. Αλλά η πρόσφατη παγκόσμια εμπειρία θα έπρεπε να έχει ήδη αρχίσει να μας υποψιάζει πως η υγεία (έστω με τη στενά εννοούμενη, την μικροβιολογική έννοια) είναι πιθανό να έρχεται υπό συνθήκες σε σύγκρουση ως προτεραιότητα με ένα σωρό άλλα αγαθά.
Αυτό νομίζω είχε κατά νου ένας μεγάλος επιδημιολόγος του 19ου αιώνα, όταν είχε πει ότι καμιά επιδημία, όσο σοβαρή και να είναι δε μπορεί να διακόπτει την επαφή των ανθρώπων. Δε μιλούσε ιατρικά. Και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο θεωρώ εξαιρετικά επικίνδυνο το να εμπιστευόμαστε σε γιατρούς ή μόνο σε γιατρούς τη λήψη αποφάσεων που έχουν σχέση με την δημόσια υγεία. Ο όποιος ειδικός, δε μπορεί παρά απλώς να γνωμοδοτεί. Το να χαράζει δρόμους όμως, αυτό δεν είναι δουλειά κανενός ειδικού. Είναι δουλειά της φιλοσοφίας που σταθμίζοντας την ειδική βαρύτητα των διαφόρων ηθικών αγαθών θα αποφασίσει τι προέχει. Είτε μιλάμε για δημοκρατία, είτε για κοινοβουλευτική δικτατορία (όπως αυτή που έχουμε τώρα) είτε για άλλου είδους πολίτευμα, ο δρόμος χαράζεται από τη φιλοσοφία.”
Manuel Bizas
Μια διόρθωση στοιχείων του κειμενογράφου: Του εκλεκτού φίλου και ιατρού νευρολόγου (όχι νευροψυχιάτρου όπως εκ παραδρομής ανέγραψα παραπάνω) με 40 επιστημονικές εργασίες κάποιες από τις οποίες δημοσιευμένες σε διεθνώς αναγνωρισμένα περιοδικά, Μανόλη Μπιζά.