Η Φιλοσοφία της Ευρωζώνης

Η Φιλοσοφία της Ευρωζώνης

του Σπύρου Στάλια*

1. Μια γρήγορη εισαγωγή στη φιλοσοφία

Όλοι το έχουμε πει «ε, αυτά είναι φιλοσοφία» με τρόπο υποτιμητικό. Με άλλα λόγια εννοούμε ότι η φιλοσοφία δεν είναι κάτι το χρήσιμο να την ασκείς, αφού η ιδέα που έχουμε γι’ αυτή, είναι ότι ασχολείται με κάτι που δεν έχει σχέση με την καθημερινή ζωή, την δουλειά, το σχολείο, τις σχέσεις, την πληρωμή των λογαριασμών κα. Ή να το πούμε αλλοιώς, η ενασχόληση με την φιλοσοφία δεν σε οδηγεί σε καταθετικό λογαριασμό στην τράπεζα, δεν βγάζει λεφτά, που σημαίνει η φιλοσοφία είναι άχρηστη. Η ιδέα που έχουμε για την φιλοσοφία είναι ότι ασχολείται με κάτι μακρινό από τον άνθρωπο.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος, ένα βράδυ μελετώντας τον ουρανό έπεσε σε ένα πηγάδι, και ευτυχώς μια υπηρέτρια το είδε, έβαλε τις φωνές και τον έσωσαν. Δεν γνωρίζω, αν εκείνο το βράδυ ο Θαλής είχε πνιγεί άδοξα, μετά από πόσους αιώνες η επιστήμη θα έκανε την εμφάνισή της. Μπορεί και ποτέ. Ο Θαλής ευτυχώς δεν πνίγηκε και πρόλαβε να πει ότι «ο κόσμος είναι φυσικός και ως τέτοιο πρέπει να τον μελετάμε και να τον ερμηνεύουμε».

Έφυγαν οι Θεοί από την μέση των ερμηνειών του κόσμου μαζί με τις δεισιδαιμονίες, και έτσι έκανε στον κόσμο την εμφάνιση της, αυτό που σήμερα ονομάζουμε δυτική επιστήμη, ασχέτως αν 2.500 χιλιάδες χρόνια μετά μελετάμε τ’ άστρα και το καφέ, για προβλέψουμε την τύχη μας. Κατάλοιπο.

Οι Αιγύπτιοι είχαν ένα πρακτικό τρόπο να ξαναβρίσκουν τα όρια των χωραφιών τους, όταν τα νερά των πλημμυρών του Νείλου αποτραβιόντουσαν. Ο Θαλής τον είδε αυτό τον απλό τρόπο και τον έκανε γεωμετρία, με άλλα λόγια διατύπωσε μια σειρά προτάσεων που εφ’ εξής με αυτές θα διαλογιζόμαστε. Από τότε οι μηχανικοί γνωρίζουν, γιατί οι γωνίες της βάσης ενός ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες, αυτή την αλήθεια χρησιμοποιούν στις εργασίες τους, και οι φιλόσοφοι χαμογελούν με επειδή αυτό είναι αλήθεια. Τι έκανε επί της ουσίας ο Θαλής. Είδε τον κόσμο με μιά άλλη ματιά, ξανασκέφτηκε.

Κάποτε οι άνθρωποι θυσίαζαν τα παιδιά τους για να εξευμενίσουν τους Θεούς. Περνώντας οι αιώνες σκέφτηκαν και ότι ίσως οι Θεοί να είναι πιο χαρούμενοι, τα παιδιά να ζουν παρά να θυσιάζονται, και έτσι όλη η εικόνα για το τι είναι οι Θεοί, η ζωή, η ανθρώπινη φύση, η κοινωνία άλλαξε. Κάποιοι φιλόσοφοι ξανασκέφτηκαν την πραγματικότητα και την άλλαξαν. Αν σήμερα σεβόμαστε την ζωή το αποφάσισαν κάποιοι φιλόσοφοι κάποτε. Δεν είναι αυτονόητο.

Στο Μαντείο των Δελφών ήταν γραμμένη η παραίνεση προς κάθε άνθρωπο του Θεού Απόλλωνα «γνώθι σαυτόν». Τι σημαίνει αυτή η παραίνεση του Θεού προς τον άνθρωπο άραγε; Σημαίνει ίσως «μάθε τι θέλεις», «μάθε τα όρια σου», «μάθε πως οι άλλοι σε βλέπουν», «μάθε τις ευθύνες σου και τις υποχρεώσεις σου», «μάθε τι δεν σου αρέσει». Όλες αυτές οι ερμηνείες, και πιθανότατα και άλλες, τις συνόψισε ο Σωκράτης με την περίφημη φράση του «μην ζεις βίο ανεξέταστο» ήτοι, να ξανασκέφτεσαι, ελεύθερα και με τόλμη, το κάθε τι που αφορά στην ατομική και κοινωνική ζωή με στόχο τον ευτυχισμένο βίο.

Αν είσαι δυστυχισμένος η αιτία είναι ότι δεν έχεις την ανδρεία να θέσεις αυτά τα ερωτήματα. Άρα «μάθε να είσαι και θαρραλέος» ατομικά και κοινωνικά.

Ο καθένας από εμάς ζεί με μια ιδέα για τον κόσμο, με αρχές, με υποθέσεις, με ιδεολογίες, με θρησκευτική πιστή ή όχι για το τι πρέπει να κάνει. Αν κάτι δεν μας πάει καλά, δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να ξανασκεφτούμε το σύνολο των ιδεών που μας διέπουν με θάρρος, και να αντικρίσουμε μια άλλη πραγματικότητα, ίσως καλύτερη.

Ε, φιλοσοφία αυτό ακριβώς είναι «Ξανασκέψου». Αυτό ακριβώς κάνουν οι φιλόσοφοι στους αιώνες. Ξανασκέφτονται, την πραγματικότητα, την επιστήμη (γνώση), την πολιτική ως κοινωνική ηθική, και την ατομική ηθική.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν έως σήμερα μέχρι κεραίας. Εκείνο που άλλαξε είναι η εμφάνιση ή ο τύπος της φιλοσοφίας.

Η φιλοσοφία όπως είναι σήμερα ταξινομημένη είναι μετά τον Σωκράτη. Η έναρξη της είναι πριν τον Σωκράτη στις ακτές της Ελληνικής Ιωνίας. Εκεί οι Ίωνες Φυσικοί Φιλόσοφοι διατύπωσαν θεωρητικές συλλήψεις αυτού του κόσμου απολύτως λογικές. Προσπάθησαν να πάνε πίσω στην αρχή των πραγμάτων ή σε υλιστικές αρχές για να ερμηνεύσουν από τι και πως τα πράγματα προήλθαν. Ήλπιζαν ότι εκεί στην αρχή θα εύρισκαν όλες τις απαντήσεις και ακόμα προσπαθούν. Το μέλλον κρατήθηκε απ’ έξω. Αλλά όχι μόνο το μέλλον αλλά και ο άνθρωπος.

Αυτό ακριβώς ήταν που δεν ικανοποιούσε τον Σωκράτη με την Φυσική Φιλοσοφία. Έτσι ο Σωκράτης αντί να στραφεί στο παρελθόν, που τίποτα εκεί δεν μπορείς να αλλάξεις, ότι έγινε έγινε, στράφηκε προς το μέλλον και προς τον άνθρωπο.

Ο Σωκράτης σκέφτηκε, ότι αν μπορώ να κατανοήσω τον σκοπό για τον οποίο ζω, τότε με βάση το νού μου, την θέληση μου και τις αισθήσεις μου, εγώ μπορώ να προσδιορίσω το μέλλον μου και μια ευτυχισμένη ζωή.

Έτσι το μέλλον φαίνεται σαν ένα βασίλειο ελευθέριας και συνάφειας με βάση τις ανθρώπινες αποφάσεις, ενώ το παρελθόν παραμένει ένα μουντό κλειστό αρχείο.

Ο άνθρωπος και όλα τα ανθρώπινα μπαίνουν πια στο κέντρο της συζήτησης.

Η φιλοσοφία μετά την Σωκρατική Επανάσταση διακρίνεται σε τρία μέρη που όλα μαζί συλλειτουργούν. Διακρίνεται στην Οντολογία, στην Επιστημολογία και στην Ηθική.

Η οντολογία ασχολείται με το τι είναι η έσχατη πραγματικότητα αλλά και με το πως αυτή είναι οργανωμένη, πως λειτουργεί. Αυτή η δεύτερη ενασχόληση ονομάζεται μεταφυσική, και όροι όπως ιδέες, ουσία, υπόσταση, ύπαρξη, πνεύμα, έν, μονάδα όπως και ο θεός και άλλοι όροι προέρχονται από την μεταφυσική.

Η γνωσιολογία ή επιστημολογία ασχολείται με την γνώση. Δηλαδή τι μπορούμε να γνωρίζουμε και πως μπορούμε να γνωρίζουμε.

Η ηθική είναι η μελέτη της ατομικής και κοινωνικής συμπροφοράς. Εδώ οι ερωτήσεις έχουν να κάνουν με τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, πως πρέπει να εξελίσσεσαι για να είσαι ευτυχισμένος και πως θα πρέπει να δρας μέσα στην κοινωνία.

Τις κάθε μια από τις παραπάνω τρεις κατηγορίες μπορεί κάποιος να τι μελετήσει ξεχωριστά, αλλά στο τέλος για να υπάρξει φιλοσοφία, ολοκληρωμένο σύστημα, κλειστό ή ανοιχτό, πρέπει να συνυπάρξουν μαζί χωρίς αντιφάσεις. Π.χ Για τον Πλάτωνα η έσχατη αλήθεια ήσαν οι Ιδέες και πάνω σε αυτές στήριξε και την γνωσιολογία του και την ηθική του. Η έσχατη πραγματικότητα για τον Ντεκάρτ ήταν η γνωσιολογία του και πάνω σε αυτή στήριξε την οντολογία του και την ηθική του. Ο Φουκώ με την σειρά του μας λέει ότι η οντολογία και η γνωσιολογία εξαρτώνται από την συμπεριφορά του ατόμου.

Πολλές επιστήμες ενώ έχουν αναπτυχθεί εκτός φιλοσοφίας, εν τούτοις η φιλοσοφία έχει δικαίωμα να ερωτήσει τον οικονομολόγο, τον κοινωνιολόγο, τον ψυχολόγο, τον βιολόγο κα για την οντολογία της επιστήμης του, την γνωσιολογία του και την ηθική που παράγει αυτή η επιστήμη. Ακόμα η φιλοσοφία παραμένει η βασίλισσα των επιστημών. Αυτή είναι μια καλή βάση να δούμε την Φιλοσοφία της Ευρωζώνης, τι υποθέτει για μας, τι είμαστε, πως δρούμε και πως μαθαίνουμε.

2. Η Φιλοσοφία του Νεοφιλελευθερισμού

Στον νεοφιλελευθερισμό και η οντολογία και η γνωσιολογία προκύπτουν από την ηθική του.

α. Η ηθική του νεοφιλελευθερισμού.

Ο νεοφιλελευθερισμός πρωταρχικά υποθέτει ότι ο άνθρωπος εξ ενστίκτου εισέρχεται στο οικονομικό γίγνεσθαι με στόχο την μεγιστοποίηση της ωφέλειας του ή του κέρδους του με ελάχιστους περιορισμούς. Αυτή είναι η φυσική συμπεριφορά του ανθρώπου και οτιδήποτε δημιουργεί, από ένα κράτος έως μια εταιρεία, χαρακτηρίζεται από την συμπεριφορά της μεγιστοποίησης. Είναι θεμελιώδης αρχή του νεοφιλελευθερισμού.

β. Η επιστημολογία ή η γνωσιολογία του νεοφιλελευθερισμού ονομάζεται Οργανοκρατία ή Ινστρουμενταλισμός (instrumentalism).

Η θέση του νεοφιλελευθερισμού ότι ο άνθρωπος δρα για να μεγιστοποιήσει αποτελεί ένα ισχυρισμό που μπορεί και να μην είναι αληθής. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία για τους νεοφιλελεύθερους. Σύμφωνα με την οργανοκρατία, μια επιστημονική πρόταση μπορεί να μην είναι φορέας αληθείας η ίδια, να μην έχει οντολογικό περιεχόμενο, να μην αντιστοιχεί σε κάποια πραγματικότητα, αλλά να αξιολογείται από την ικανότητα της να προβλέπει με ακρίβεια σχετικά γεγονότα.

Η ιστορία της οργανοκρατίας μας έρχεται από τον 16ο αιώνα όταν ο Anreas Osiander τόνισε ότι η θεωρία του Κοπέρνικου είναι ένα τέχνασμα, σε σχέση με την παραδεδεγμένη αλήθεια του Πτολαιμαϊκού-Εκκλησιαστικού ηλιακού συστήματος, ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω από την γη και όχι το αντίθετο που υποστήριξε ο Κοπέρνικος, αλλά με βάση την θεωρία του, καίτοι μη αληθής, κάλλιστα μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια τις εκλείψεις, τις παλίρροιες, να ναυσιπλοΐσουμε κα.

Αυτής ακριβώς της επιστημολογίας είναι απολογητές οι νεοφιλελεύθεροι, αφού αυτή μας δίνει τα εφόδια, όχι μόνο να προβλέψουμε ασφαλώς μια ισορροπία της οικονομίας, αλλά και να υπολογίσουμε επακριβώς την τιμή μιας μελλοντικής ισορροπίας, ασχέτως αν οι προϋποθέσεις της επιστημολογίας τους μπορεί να μην είναι αληθινές.

Ενδεικτικά αναφέρω μερικές άλλες τέτοιες προτάσεις.

1. Οι μελλοντικές χρηματοροές είναι γνωστές εκ των προτέρων.
2. Επειδή οι τιμές αντικατοπτρίζουν ισορροπία, η ρευστότητα είναι επαρκής για να πωληθούν κάποια στιγμή όλες οι μετοχές.
3. Δεν υπάρχει πτώχευση.
4. Ουσιαστικά δεν υπάρχουν τράπεζες αλλά μόνο κάτοχοι κεφαλαίων.
5. Το χρήμα δεν επηρεάζει την παραγωγή και την απασχόληση αλλά μόνο τις τιμές.

Καμμία επαφή με την πραγματικότητα και παρ’ ολ’ αυτά ισχυρίζονται ότι παράγουν ακριβείς προβλέψεις για το μέλλον. Τώρα γιατί με βάση αυτές τις υποθέσεις, και με πολλές άλλες, δεν προέβλεψαν την κρίση του 2008 που συνεχίζεται, είναι μια άλλη ιστορία που θα την δούμε παρακάτω.

γ. Η οντολογία του νεοφιλελευθερισμού.

Ο άνθρωπος που γεννιέται με την φυσική διάθεση της μεγιστοποίησης, θεωρεί ένα κόσμο σπάνιων πόρων που πρέπει αποτελεσματικά να τους διανείμει, γεγονός που γεννάει τις τιμές. Οτιδήποτε είναι σπάνιο έχει τιμή. Αυτό απαιτεί την μικροοικονομική θεμελίωση της μακροοικονομίας κατά την οποία ο παραγωγός είναι καταναλωτής, αποταμιευτής και επενδυτής. Εφ’ όσον ο άνθρωπος διακατέχεται από αυτήν επιθυμία της μεγιστοποίησης, το περιβάλλον στο οποίο κινείται, η αγορά που γίνεται η διανομή των σπάνιων πόρων, θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την φύση του ανθρώπου, δηλαδή ελεύθερη. Αν η αγορά δεν είναι ελεύθερη, δηλαδή έχει ατέλειες που περιορίζουν τον πλήρη ανταγωνισμό, ελλείψει κοινής πληροφόρησης, ακαμψίας μισθών και τιμών, παρεμβάσεων του κράτους υπέρ των ασθενεστέρων, η φύση του ανθρώπου που μεγιστοποιεί και πάλι θα εκδηλωθεί αλλά αμυντικά. Ο ίδιος θα υπονομεύσει οτιδήποτε παρεμποδίζει την λειτουργία της, μέχρις ότου λειτουργήσει ελεύθερα. Ο μηχανισμός της αγοράς οδηγεί την οικονομία στα καλύτερα αποτελέσματα για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Όλα αυτά συνεπάγονται ότι η πολιτική οργάνωση της κοινωνίας, θα πρέπει να βασίζεται στο άτομο και στις φυσικές του επιδιώξεις, παρά στις επιδιώξεις τις κοινωνίας που δεν την αναγνωρίζει και κατά συνέπεια δεν αναγνωρίζει κράτη, έθνη, κουλτούρες, πολιτισμούς.

Αυτή την βαρβαρική ευρωπαϊκή φιλοσοφία πρέπει να ξανασκεφτούμε.

* Ο Σπύρος Στάλιας είναι Οικονομολόγος Ph.D -spyridonstalias@hotmail.com

 

https://www.hereticalideas.gr/2020/01/filosofia-eurozonis.html