Διαφωτισμός και «υπαρκτός» Καζινοκαπιταλισμός

του Όθωνα Κουμαρέλλα

Προφανώς ο Διαφωτισμός συνέβαλε αποφασιστικά στην επαναστατική αλλαγή των οικονομικών σχέσεων και των δομών ιδιοκτησίας, με την επικράτηση της αστικής τάξης και η Γαλλική Επανάσταση επισφράγισε αυτές τις αλλαγές.

Ο Καπιταλισμός δε, πράγματι έδωσε δυνατότητες στους ανθρώπους που μέχρι τότε δεν τις είχαν. Στη πορεία όμως τις μεγάλες Ιδέες που προέκυψαν από τον Διαφωτισμό, Ελευθερία, Ισότητα, Δικαιοσύνη, Αδελφοσύνη, μάλλον τις προσάρμοσε στις δικές του ανάγκες συσσώρευσης, παραχαράσσοντάς τες επί της ουσίας.

Δεν είναι αλήθεια ότι ο Καπιταλισμός από μόνος του εξασφάλισε και συνεχίζει να εξασφαλίζει τη ραγδαία άνοδο του βιοτικού επιπέδου, όπως ισχυρίζονται οι θλιβεροί απολογητές του καθεστώτος. Αν αυτό συνέβη στο παρελθόν, έγινε γιατί οι ίδιες οι ανάγκες του Καπιταλισμού έδωσαν την ευκαιρία στις δυνάμεις της Εργασίας να αναπτυχθούν, να διεκδικήσουν και να πετύχουν μέσα μάλιστα από σκληρές αντιπαραθέσεις,  μια σειρά από παραχωρήσεις που οδήγησαν στην εξισορρόπηση του Συστήματος με τη δημιουργία του λεγόμενου Κοινωνικού Κράτους. Κι εδώ ο Κομμουνισμός, ως δεύτερο τέκνο του Διαφωτισμού, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη συνειδητοποίηση των εργαζόμενων μαζών της θέσης τους και των δικαιωμάτων τους. Έτσι, παρά την παταγώδη αποτυχία του «υπαρκτού», ο Κομμουνισμός λειτούργησε θετικά ως «αντίπαλο  δέος», προσδίδοντας στον Καπιταλισμό, ανθρώπινο προσωπείο.

Σήμερα, χωρίς αντίπαλο δέος και με δεδομένο ότι το Σύστημα ολοένα και λιγότερο αισθάνεται την ανάγκη των δυνάμεων της Εργασίας (παγκοσμιοποίηση, τεχνολογία, παραγωγικά πλεονάσματα κτλ), βλέποντας τους ανθρώπους αφ’ υψηλού, χρήσιμους μόνο ως μια τεράστια καταναλωτική μάζα, επιχειρεί να πάρει τη ρεβάνς συνολικά από το Μεσαίωνα μέχρι τώρα, οδηγώντας τη παγκόσμια Κοινότητα σε πλήρη οπισθοδρόμηση, όχι μόνο αναφορικά με το βιοτικό επίπεδο και τις ευκαιρίες που θα έχει κάποιος από ‘δω και πέρα να ξεφύγει από τη μιζέρια του, αλλά πρώτα και κύρια στο πολιτισμικό επίπεδο (γιατί Πολιτισμός είναι κάτι πολύ ευρύτερο από τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, που αποτελεί απλά το εργαλείο και όχι το μοναδικό, για να κατακτήσει η Ανθρωπότητα τους στόχους της, και ως γνωστόν τα εργαλεία εξαρτάται από το πώς χρησιμοποιούνται και από ποιους και ποιοι τελικά είναι οι στόχοι).

Κανείς δεν αμφισβητεί τη δυνατότητα των αγορών να απελευθερώνουν τεράστιες παραγωγικές δυνάμεις. Αλλά όσο ισχύει αυτό, ισχύει και το αντίθετό του. Εξ’ άλλου οι αγορές που ομνύουν τόσοι πολλοί σ’ αυτές, είναι αυθύπαρκτες και αυτοσκοπός, ή θα πρέπει να υπηρετούν τον Άνθρωπο (όντας κι αυτές απλά ένα εργαλείο);

Και για να τελειώνω, τι σχέση μπορεί να έχει σήμερα ο ατομικιστικός αναρχισμός, που στηρίζεται στον άκρατο «φιλελευθερισμό» και τον Καπιταλισμό – Καζίνο με την αστική επανάσταση των αρχών του 19ου αιώνα; Εάν σήμερα αυτό είναι το μοντέλο, τότε με ασφάλεια μπορούμε να ισχυριστούμε ότι και ο Καπιταλισμός έκλεισε τον ιστορικό του κύκλο και θα καταρρεύσει, όχι με τον ίδιο τρόπο, αλλά σαφώς εξ’ ίσου (και ίσως ακόμα πιο) κραυγαλέα με το δίδυμο «αδελφό» του τον τέως «υπαρκτό», αφού στερήθηκε του οποιουδήποτε Σκοπού για την ύπαρξή του!

Το θέμα είναι αν θα συμπαρασύρει ολόκληρη την Ανθρωπότητα μαζί του κι αυτό έχουμε καθήκον να αποτρέψουμε……