«Sutor, ne ultra crepidam» ή η τέχνη να μιλάς για αυτά που δεν γνωρίζεις!

«Sutor, ne ultra crepidam» ή η τέχνη να μιλάς για αυτά που δεν γνωρίζεις!

του Γιάννη Κουκουφίκη*

Το 2021 φεύγει αφήνοντας πίσω του τη σχεδόν άγνωστη για τους περισσότερους λέξη, «ultracrépidarianisme». Είναι η λέξη που επέλεξαν χιλιάδες χρήστες του Διαδικτύου στο πλαίσιο μιας συνεργασίας μεταξύ της βελγικής εφημερίδας «Le Soir», της βελγικής τηλεόρασης RTBF και του ερευνητικού κέντρου VALIBEL του πανεπιστημίου της Λουβαίνης ως λέξη της χρονιάς 2021. Άγνωστη σε λεξικά αναφοράς όπως το Robert και το Larousse, αυτή η λέξη αναφέρεται στη κακή συνήθεια του να εκφράζει κανείς τη γνώμη του για θέματα για τα οποία δεν έχει καμία εξειδίκευση. Λέξη, που επίσης δεν φαίνεται να υπάρχει αντίστοιχη στην αρχαία ελληνική γραμματεία (εκτός αν δεν έψαξα καλά) και μπορούμε να την αποδώσουμε ως «υπερκρεπιδαριανισμός», από το λατινικό ultra crepidam, το crepidam από την ελληνική λέξη κρηπίς (σανδάλι – μπότα). Βρήκα όμως το κρηπιδάριος (σανδαλοποιός, υποδηματοποιός) σε μια μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Είναι ο Βρετανός δοκιμιογράφος William Hazlitt, τον 19ο αιώνα, που δημιούργησε τις λέξεις ultracrepidarian και ultracrepidarianism. Αν θέλαμε να το μεταφράσουμε κατά λέξη θα το αποδίδαμε ως «υπερσανδαλιστής» ή κάτι τέτοιο.

Sutor ne supra crepidam!

Ο «υπερκρεπιδαριανισμός» είναι μια λέξη που υποδηλώνει μια ολοένα και πιο διαδεδομένη συμπεριφορά, ειδικά στα κοινωνικά δίκτυα σε αυτήν την περίοδο της κρίσης υγείας: όπως ανέφερα, αυτός ο όρος δηλώνει τη συνήθεια του να μιλάμε και να εκφράζουμε τη γνώμη μας για θέματα για τα οποία δεν έχουμε σχεδόν καμία γνώση. Κάθε άνθρωπος, λέει ο Αριστοτέλης στο πρώτο βιβλίο των «Ηθικών» είναι σωστός κριτής των πραγμάτων που έχει διδαχθεί. Επίσης στο δεύτερο βιβλίο τα «Φυσικά» γράφει για ένα τυφλό που αμφισβητεί τα χρώματα – φράσεις που έχουν γίνει παροιμιώδεις μεταξύ των ακαδημαϊκών της εποχής μας για διαφωνίες σε θέματα για τα οποία κάποιος δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτα.

Ο «υπερκρεπιδαριανισμός» είναι μια πολύ δημοφιλής τάση σε θέματα που συζητούνται έντονα είτε πρόκειται για την κλιματική αλλαγή, είτε για την πυρηνική ενέργεια, την ενεργειακή κρίση, την πράσινη ανάπτυξη κλπ. Αυτή η τάση έλαβε τεράστιες διαστάσεις και διαδόθηκε πολύ γρήγορα από τις αρχές του 2020, όταν όλοι μπορούσαν με τα σχόλιά τους να περιγράψουν την κρίση υγείας, την προέλευση του ιού, πώς να τον θεραπεύσουν κ.λπ., ενώ παραδέχονται ότι δεν είναι ούτε γιατροί ούτε επιστημονικοί ερευνητές μα ούτε έχουν κάποια σχέση με το αντικείμενο. Ακριβώς αυτό σημειώνει ο Etienne Klein, φιλόσοφος και φυσικός, στο βιβλίο του «Η γεύση της αλήθειας (Gallimard 2020)», από την έναρξη της επιδημίας του Covid-19. Λέει: «Είδα tweets γραμμένα από πολιτικά πρόσωπα, μερικές φορές πολύ υψηλού επιπέδου, τα οποία ξεκινούσαν με το εξής: «Δεν είμαι γιατρός, αλλά νομίζω…» κ.λπ. Και, μετά από αυτή την ειλικρινή δήλωση ανικανότητας, ακολουθούσαν εντολές για το τι πρέπει να κάνουμε ή να σκεφτούμε για τη συγκεκριμένη θεραπεία στην αρχή της επιδημίας».

Το εκπληκτικό είναι να έχεις τόση αυτοπεποίθηση ενώ παραδέχεσαι ότι είσαι ανίκανος, προσθέτει. Αυτό είναι φυσικό στις συζητήσεις με φίλους ή στο καφενείο, για θέματα που μπορεί να μας παθιάζουν ή να μας ενδιαφέρουν. Όλοι δυνητικά καλούμαστε να εκφραστούμε σε θέματα για τα οποία αισθανόμαστε «ικανοί», αλλά καλό είναι να έχουμε επίγνωση των λόγων μας. Ωστόσο, δημόσιες δηλώσεις από πολιτικά ή δημόσια πρόσωπα, θα πρέπει, όσον αφορά τους κυρίους αυτούς, να είναι πολύ προσεκτικοί σε θέματα που υπερβαίνουν τις γνώσεις και τις ικανότητές τους. Εδώ δεν αμφισβητείται η δημοκρατία, γιατί ο καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζεται, να επιχειρηματολογεί και να ερωτά, πρέπει όμως να γνωρίζει τα όρια της γνώσης του, χωρίς να επιβάλλει ή να αντιτίθεται σε κάτι που δε γνωρίζει.

Έχετε κάποιον στο μυαλό σας; Πολλούς; Βασικά, δεν είμαστε όλοι υπερκρεπιδάριοι…

Για τους ιστορικούς η λέξη, ultracrépidarianisme, προέρχεται από τη λατινική φράση «Sutor ne supra crepidam», που σημαίνει «Τσαγκάρη, όχι πιο πάνω από το σανδάλι!», δηλαδή, απλώς, τσαγκάρη, μίλησε για αυτά που πραγματικά γνωρίζεις…κι όχι παραπάνω! τη γνωστή λατινική ρήση τη βρίσκομαι επίσης σε αρκετές γλώσσες με μικρές παραλλαγές. Η φράση «Sutor ne supra crepidam» συναντάται στο βιβλίο 35 της Φυσικής Ιστορίας του Πλίνιου του Πρεσβύτερου. Μέσω αυτής της μνημειώδους εγκυκλοπαίδειας που θεωρήθηκε σημείο αναφοράς στην επιστήμη και την τέχνη, ο Πλίνιος εξιστορεί μια σειρά από ανέκδοτα, συμπεριλαμβανομένου αυτού για τον υπερκρεπιδαριανισμό. Σε αυτό το διάσημο βιβλίο 35, ο Πλίνιος αφηγείται μια ιστορία με τον σπουδαίο ζωγράφο Απελλή, σύγχρονου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και προσωπικού ζωγράφου του Μακεδόνα Βασιλιά, γνωστός για την εξαιρετική του ικανότητα στο σχέδιο. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, η ιστοριούλα έχει πρωταγωνιστή έναν τσαγκάρη. Φημολογείται ότι ο Απελλής συνήθιζε να τοποθετεί τα έργα του στην είσοδο του μαγαζιού του και κρυβόταν πίσω από αυτά για να ακούσει τα σχόλια των περαστικών και να γνωρίζει τις αντιδράσεις τους. Μια μέρα λοιπόν πέρασε ένας τσαγκάρης που έκανε κριτική στο δέσιμο του σανδαλιού μιας ανθρώπινης φιγούρας (δεν ήταν σωστά δεμένο) σε έναν πίνακα του και που ο ζωγράφος έσπευσε αμέσως να διορθώσει το λάθος του. Την επόμενη μέρα ο τσαγκάρης επέστρεψε, παρατήρησε την αλλαγή αλλά σα να μην έφτανε η πρώτη παρατήρηση, άρχισε αυτή τη φορά να επικρίνει το σχήμα του ποδιού, τον χιτώνα και πολλά άλλα στοιχεία του πίνακα. Τότε, ο καλλιτέχνης θυμωμένος, τον έκοψε λέγοντας: «Sutor, ne ultra crepidam», (Τσαγκάρη, μείνε στα σανδάλια…Όχι παραπάνω…), μια απάντηση που τελικά έγινε παροιμία και στην οποία βασίστηκε ο πίνακας του Τζόρτζο Βαζάρι (Giorgio Vasari).

 

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ! 31/12/2021

* Ο Γιάννης Κουκουφίκης εκτός από επιτυχημένος επιχειρηματίας, είναι ένας πολύ σημαντικός Μελετητής Τέχνης.

από το «https://www.newshub.gr/»

 

 

https://www.hereticalideas.gr/2022/01/sutor-ne-ultra-crepidam.html