Μιχαήλ Γκορμπατσώφ: Εμπνευσμένος, ή μοιραίος και άβουλος ηγέτης;
του Όθωνα Κουμαρέλλα
Με αφορμή τον θάνατο του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, άνοιξε ξανά η συζήτηση για την πτώση και τη διάλυση του σοβιετικού μπλοκ, καθώς και για τον ρόλο του ανδρός, με άλλους να του πλέκουν το εγκώμιο και άλλους σχεδόν να τον καταριούνται.
Φυσικά και δεν φταίει ο Γκορμπατσώφ για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Η ανάλυση από διάφορες πλευρές ως προς τα αίτια της κατάρρευσης είναι εν πολλοίς γνωστή και σωστή. Πράγματι, μια κοινωνία υπό ένα καθεστώς ανελαστικό, με έντονες εσωτερικές αντιφάσεις, που δεν της επιτρέπεται να αναδείξει και να εκμεταλλευτεί τα ταλέντα της, είναι καταδικασμένη.
Εάν σε αυτό προσθέσουμε το δια του «ψυχρού» πολέμου ατελείωτο κυνήγι των εξοπλισμών και τη συνεχή πίεση της Δύσης, την αποτυχία με τον έντονα φθοροποιό πόλεμο στο Αφγανιστάν και τελικά το τραγικό πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ το 1986, η πορεία προς μια σημαντική αλλαγή, ήταν αδύνατον να αντιστραφεί.
Ωστόσο, ιστορικά έχει αποδειχθεί, ότι και τα πρόσωπα σε ηγετικές θέσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις.
Δεν μπορούμε καν να εικάσουμε πως θα συμπεριφέρονταν και τι θα έκανε μια άλλη προσωπικότητα από εκείνη του Γκορμπατσώφ. Μπορεί να ήταν καλύτερα, μπορεί και πολύ χειρότερα -αν και δεν μπορώ να φανταστώ τι χειρότερο θα μπορούσε να υποστεί μια κραταιά «αυτοκρατορία» με το ιστορικό βάθος και τον πολιτισμό της, όπως η Ρωσσία (έστω και υπό το σοβιετικό καθεστώς), από την ταπεινωτική διάλυση και τον εξευτελισμό του λαού της, που έφτασε να πεθαίνει από την πείνα στους δρόμους της Μόσχας. Με τους αντιπάλους της βέβαια στη Δύση, να επιχαίρουν και να χειροκροτούν την πτώση και τη διάλυση, αλλά ταυτόχρονα να εγκλωβίζονται στην καταστροφική αλαζονεία του «τέλους της ιστορίας» και στην σταδιακή δημιουργία ενός νεο-φεουδαλικού μοντέλου υπό το κράτος ενός καταστροφικού των κοινωνιών υπερ-μονοπωλίου, που ήλθε να συνθλίψει έθνη, κράτη και λαούς.
Όμως ο Μιχαήλ Κορμπατσώφ υπήρξε το μοιραίο πρόσωπο την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας και αυτός κρίνεται. Και ως ο άνθρωπος, φυσικά, που με τις ελπίδες που δημιούργησε, αλλά και τις πράξεις, τις παραλήψεις και τα λάθη του σφράγισε ανεξίτηλα την παγκόσμια ιστορία στα τέλη του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα και πέραν από το σήμερα. Με τη Ρωσσία, βέβαια, σήμερα να ακολουθεί μια εντελώς διαφορετική τροχιά από εκείνη της κατάρρευσης και να διεκδικεί πίσω τα χαμένα, διαμορφώνοντας δυναμικά νέους παγκόσμιους συσχετισμούς -ελπιδοφόρους ίσως για πολλούς από τους καταπιεσμένους όπου γης.
Υπ’ όψιν, ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, δεν προήλθε από τα κάτω μέσω μιας κοινωνικής επανάστασης, ή εν πάση περιπτώσει μέσω μιας μεγάλης κοινωνικής αναταραχής, αλλά σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα επάνω. Με τον λαό, στη μεγάλη του πλειονότητα, χωρίς να σημαίνει ότι δεν επιθυμούσε «φιλελευθεροποίηση» και ριζικές αλλαγές για την βελτίωση της ζωής του, να παρακολουθεί τις εξελίξεις αποσβολωμένος. Και όταν του δόθηκε η δυνατότητα μέσω δημοψηφίσματος (17-3-1991) να εκφράζει μαζικά (πάνω από 70%) την αντίθεσή του στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Είναι δύσκολο να υποθέσουμε, εάν ο ίδιος ο Γκορμπατσώφ επιθυμούσε και επεδίωκε τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ή όχι. Στην πράξη όμως αποδείχθηκε ότι ακόμη και εάν ήταν ενάντιος, που μάλλον ήταν, οι εξελίξεις τον ξεπέρασαν ταχέως.
Το καθήκον του Ηγέτη
Ένας ηγέτης στη θέση που βρέθηκε ο Γκορμπατσώφ, δεν θα μπορούσε να αντισταθεί και να αποτρέψει τις ριζικές αλλαγές και τον κοινωνικο-πολιτικό μετασχηματισμό, ως αδήριτη ανάγκη των καιρών. Τις οποίες αλλαγές, εξ άλλου, ο ίδιος είχε αρχίσει να δρομολογεί. Αλλά έχοντας σύμμαχο την ίδια τη σοβιετική κοινωνία τότε, θα μπορούσε -ίσως- να αποτρέψει την κατάρρευση και τη μετατροπή αυτής της μεγάλης χώρας, με τον πλούτο, την ιστορία και τον πολιτισμό της σε κράτος παρία -να λεηλατείται και να καταληστεύεται.
Αυτό ήταν το καθήκον του ηγέτη. Να οδηγήσει σε ομαλή μετάβαση κρατώντας ως κόρη οφθαλμού τα θετικά της σοβιετικής περιόδου και εξαλείφοντας σταδιακά τα αρνητικά της, αποτρέποντας την ολοσχερή κατάρρευση και επί της ουσίας διάλυση και καταστροφή, κοινωνική, πολιτική, οικονομική, πολιτισμική, με γεωπολιτικές επιπτώσεις που μας κατατρέχουν όλους μέχρι σήμερα.
Και τελικά να αποδείξει στην πράξη, ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος για τους λαούς από την ΤΙΝΑ του καζινοκαπιταλισμού, της διαφθοράς και της παρακμιακής διαστροφής. Μεγάλο, τεράστιο το βάρος στις πλάτες του και Γολγοθάς ο δρόμος ενός τέτοιου ηγέτη -αληθινά!
Και απέτυχε. Παταγωδώς!
Κι αυτό αποδεικνύεται από τον τρόπο που χειρίστηκε το μέλλον αυτής της χώρας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ.
Τα παρέδωσε όλα, χωρίς να ζητήσει και να πάρει την παραμικρή εγγύηση. Λες και έγινε πόλεμος και η Ρωσσία (υπό τη μορφή της Σοβιετικής Ένωσης) ηττήθηκε κατά κράτος και οι νικητές επέβαλαν τους ταπεινωτικούς τους όρους. Γι’ αυτό κανείς δεν μιλάει από τους «θαυμαστές» του.
Η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και η ενοποίηση των δύο Γερμανιών, θα μπορούσε να προκύψει μέσα από μια δεσμευτική συνδιάσκεψη υπό την αιγίδα των Ην. Εθνών, αν όχι με ταυτόχρονη διάλυση του ΝΑΤΟ, τουλάχιστον με διεθνείς εγγυήσεις μέσω μιας Συνθήκης, ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτείνονταν ανατολικότερα, εξασφαλίζοντας ένα ισορροπημένο καθεστώς ασφαλείας για ολόκληρη την Ευρώπη, από τα Ουράλια μέχρι τον Ατλαντικό. Διότι τα καθεστώτα αλλάζουν -η γεωπολιτική και τα συμφέροντα όχι. Προφανώς οι Αμερικανοί δεν θα αποδεχόντουσαν ποτέ να τους πάρει την μπουκιά από το στόμα -και ο Γκορμπατσώφ τότε θα έπρεπε να πάρει τις αποφάσεις του και να διαπραγματευθεί σκληρά. Κάτι θα πετύχαινε και ίσως να απέτρεπε την καταστροφή που ακολούθησε. Κι ενδεχομένως η μοίρα ολόκληρης της Ευρώπης να ήταν έκτοτε εντελώς διαφορετική από αυτή που είναι σήμερα. Πιο ειρηνική, πιο ενιαία, πιο δημοκρατική, πιο ανθρώπινη!
Αντί γι’ αυτό ο Γκορμπατσώφ, ενώ απολάμβανε την κοινωνική αποδοχή στο εσωτερικό του και είχε ακόμη το πάνω χέρι και την έξωθεν καλή μαρτυρία, απολαμβάνοντας τον σεβασμό και πολλών δυτικών ηγετών, αρκέστηκε σε προσωπικά καλοπιάσματα από τους Αμερικανούς και Ευρωπαίους ηγέτες και ανέξοδες προφορικές υποσχέσεις για το θεαθήναι.
Φόβος και δέος μπροστά στους Αμερικανούς; Σύμπλεγμα κατωτερότητας; Εγκληματική αφέλεια, ή σκοπιμότητες και κρυφές συναλλαγές, που ποτέ δεν θα μάθουμε;
Πάντως ως ηγεσία απέτυχε να διαφυλάξει ζωτικά εθνικά και λαϊκά συμφέροντα ενός μεγάλου πολυεθνικού ιστορικού κράτους. Ας μην αναφερθούμε στις παρακαταθήκες ενός συστήματος κοινωνικής οργάνωσης που θα εξάλειφε σταδιακά την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, διότι ίσως αυτό πολλοί δεν είναι έτοιμοι να το αποδεχθούν.
Ο Γκορμπατσώφ υπήρξε τελικά ως ηγέτης από τη μια εξαιρετικά ελπιδοφόρος με τις εξαγγελίες του και τις προσπάθειές του για τον τερματισμού του ψυχρού πολέμου και τη μεταρρύθμιση ενός συστήματος σε παρακμή -και από την άλλη, μικρός, λίγος, κατώτερος των περιστάσεων και δειλός, που κατάντησε να διαφημίζει πίτσες.
Δεν έχει σημασία εάν πολλοί θεωρούν, ότι κάτω από το τεράστιο βάρος της ευθύνης, δεν θα μπορούσε να υπάρξει άλλος που θα τα κατάφερνε καλύτερα στη θέση του. Εκ του αποτελέσματος υπήρξε προδότης της πατρίδας του -έστω ακούσιος. Εάν ήταν και πράκτορας δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Οι δυτικοί και τα ΜΜΕ έχουν κάθε λόγο να του πλέκουν μετά θάνατον το εγκώμιο. Δεν νομίζω, ότι ο ρώσσικος λαός ενστερνίζεται τις απόψεις των δυτικών για τον Γκορμπατσώφ.
Μάλλον οι Ρώσσοι δεν θα κλάψουν και ανακούφιση αισθάνονται… Κι αυτό ανεξάρτητα εάν ο Πούτιν τηρήσει τα προσχήματα και του αποδώσει τις ανάλογες τιμές ως πρώην αρχηγό του κράτους (απ’ ό,τι γράφεται στον τύπο, δεν θα παραστεί καν στην κηδεία του). Πάντως οι σημαίες θα κυματίζουν μεσίστιες στο… Βερολίνο -πιθανόν και στις Βρυξέλλες!
https://www.hereticalideas.gr/2022/09/michail-gkormpatsof-empnevsmenos-i-moiraios-kai-avoulos.html
Αφήστε ένα σχόλιο