Το πρόβλημα της ελευθερίας

Το πρόβλημα της ελευθερίας

του Νίκου Α. Καραβέλου*

Έχει ειπωθεί ότι τα ήθη μιας εποχής, δημιουργούν τη λογική και την ιδεολογία της. «Ήθος ανθρώπων δαίμων», (Ηράκλειτος, Απόσπ.119). Το ήθος είναι το ριζικό των ανθρώπων. Και όπως το ριζικό σύστημα στηρίζει τη ζωή του δέντρου, το ήθος σταθεροποιεί τη ζωή του ατόμου και των κοινωνιών.

Η αλήθεια είναι η επαφή του ανθρώπου με την πραγματικότητα. Όχι μόνο εκείνη που φαίνεται, αλλά κι εκείνη που υπάρχει χωρίς να φαίνεται. Είναι παράλληλα ο μοχλοβραχίων αντίστασης κατά της αυθαιρεσίας. «Πρέπει, όμως, να τη φωτίζουμε συνεχώς για να την διακρίνουμε». (Ιάσων Ευαγγέλου, «Γλώσσα και Παιδεία» εκδ. Σαββάλα).

«Η αλήθεια», λέει ο Λ. Τσέστοφ L. Chestov «είναι αυτό που περνάει πλάι από την ιστορία, και που η ιστορία δεν το προσέχει». Με άλλα λόγια εμείς οι άνθρωποι ζούμε την ατομική και κοινωνική ζωή μας, ή έστω το μέγιστο μέρος της, δίχως να αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια. Ενίοτε δαπανούμε το βίο μας μέσα στο ψέμα.

Γι’ αυτό μόλις ακούσουμε την αλήθεια θυμώνουμε. Είμαστε «ευαίσθητοι» στο καινούριο, είτε όταν αυτό μας συναντά για πρώτη φορά, είτε όταν βγαίνει από τα βάθη μας τινάζοντας το καπάκι. Γι’ αυτό όποιος μιλάει την αλήθεια είναι πάντα μόνος. Γι’ αυτό προκαλεί το θυμό στους άλλους. Γιατί είναι δυσάρεστο να σε ξυπνούν απότομα και η αντίδραση σου είναι ο θυμός. Λέγεται πως ο κόσμος δύσκολα λέει την αλήθεια και δυσκολότερα τη δέχεται.

Υπάρχει, όμως, αλήθεια έξω από την ελευθερία; Ας δεχτούμε ότι ελευθερία για τον άνθρωπο, είναι η κατά φύσιν ανεμπόδιστη συμπεριφορά, με μοναδική δέσμευση και τροχοπέδη τη φυσική νομοτέλεια του είδους του και, φυσικά, τους κανόνες που έχει με τη λογική του θεσπίσει. «Το κατά φύσιν και κατά λόγον ζην». Επομένως είμαστε υποχρεωμένοι, αφού ασκηθούμε καθημερινά στη «πολεμική τέχνη» της ελευθερίας και της αλήθειας, να την εφαρμόζουμε έμπρακτα βελτιώνοντας τις κινήσεις μας. Γιατί η αλήθεια και η ελευθερία είναι έννοιες πολεμικές, αφού η υπεράσπισή τους απαιτεί μάχη.

Το ισχυρότερο δε όπλο μάχης, δεν είναι ο νόμος, καθώς ο νόμος συνήθως υπηρετεί το του ισχυρού δίκαιον. Το πλέον ισχυρό όπλο για την προάσπιση των αξιών της ζωής, είναι η παιδεία. Όχι η εκπαίδευση, όπως μηρυκάζουν οι υπουργοί παιδείας, που διακρίνει και ζώα αλλά η παιδεία που διακρίνει ανθρώπους. Δυστυχώς για τους της παιδείας απαίδευτους, έννοιες όπως παιδεία ή ελευθερία, είναι κάτι σαν την «Ολική έκλειψη ηλίου, πλην αόρατη».

«Ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να σηκώσει μόνος του το βάρος της ελευθερίας και η ελευθερία είναι τέκνο του αγώνα και της αξιοπρέπειας», λέει ο Ιάσων Ευαγγέλου. Τιμούμε την άποψη του σοφού διανοητή ως ορθή αλλά και ενθαρρυντική στις ζοφερές μέρες που ζούμε.

Να θυμόμαστε, στην πνευματική νύχτα που πλέκεται με συνεργό τη φοβική σιωπή του λεγομένου πνευματικού κόσμου, πως τα ανελεύθερα καθεστώτα, είτε οι δικτατορίες είτε οι «εν απολυταρχία» δημοκρατίες, υπό μιας ηθικής διέπονται: της ηθικής του στυγνού συμφέροντος. Κι ακόμη πως για να συνηθίσεις τις αλυσίδες πρέπει να μη σε σφίγγουν πολύ για να τις θυμάσαι συνεχώς και να τις ανέχεσαι έως και να τις επιθυμείς. Από παιδί. Χαρακτηριστικός ο κ. Σύψας, ιατρός κατά την ταυτότητα και εκ των βασανιστών μας, που έλεγε πως τα νέα παιδιά, έστω κι αν δεν τις χρειάζονται, πρέπει να φορούν μάσκες, έτσι για να τις συνηθίζουν.

Ας θυμόμαστε πως η ασφάλεια του κράτους (και των ολίγων που αυτό υπηρετεί), στηρίζεται στην ανασφάλεια που αισθάνονται οι πολίτες και εξαρτάται από αυτήν. «Φοβούνται; Τότε μην τους φοβάσαι!» (Ι. Ευαγγέλου, ο.π). Κι ακόμη πως, όταν σκύβουμε το κεφάλι ο αφέντης φαίνεται ψηλότερος.

Και τέλος να έχουμε στο νου μας πως κανένα τυραννικό καθεστώς δεν σταμάτησε τη σκέψη, όσο κι αν το θέλησε. Γιατί δεν μπορεί. Και ούτε οι βασανιστές μας θα εμποδίσουν την αληθινή κι ελεύθερη σκέψη, άρα και τον αγώνα γι’ αυτήν. Ακόμη κι αν μείνουν λίγοι οι υπερασπιστές. Έτσι γίνεται πάντα. Λίγοι κρατούν αναμμένο το φως. Κι όσο μένει αναμμένο το φως, φωτίζεται η αλήθεια και με τη σειρά της μεταδίδει το φως.

Το βαθύτερο παράπονο των τυράννων, είναι πως δεν μπορούν να φιμώσουν τη σκέψη κι έτσι αναγκάζονται να φιμώσουν τον λόγο. Είναι, λέει ο ίδιος διανοητής, σαν να εμποδίζεις το νερό της πηγής να τρέχει αλλά όχι να αναβλύζει. Αυτό δημιουργεί γι’ αυτούς μια επικίνδυνη τάση.

Και στο τέλος θα χάσουν!

* Ο Νίκος Α. Καραβέλος είναι Νομικός και συγγραφέας

 

 

https://www.hereticalideas.gr/2021/05/to-provlima-tis-eleftherias.html